Opis

• Tytuł:
  White-grey vessels in Puck and Gdańsk Pomerania – local or foreign? An attempt to identify one of the late-medieval trends in pottery production
• Twórca:
  Starski, Michał
• Opis:
  This article characterizes white-grey vessels singled out during archaeological exploration of the sites at Puck and in certain other towns of the Gdańsk Pomerania (figs. 1, 10). Their analysis created an opportunity to identify one of the late-medieval trends in pottery handicrafts, and in particular, assessing whether it originated locally or was foreign to the being discussed territory.Because of the limited number of publications devoted to occurrence of white-grey vessels, their identification started with findings at the Puck sites. Of the overall 6500 pottery findings, a group of 278 vessels was singled out, primarily pots (93.2%), few bowls (5.8%), lids and a pitcher (fig. 3), dated from mid-15th to first half of 16th centuries. Towards end of the Middle Ages, these constituted nearly 10% of all ceramic vessels used in Puck (fig. 2). These were defined as white-grey due to their white, creamy or light-grey surface color, and the newly defined term served to differentiate this group from findings made of white ceramics produced from kaolinite clay typical for Kielce and Lesser Poland. The white-grey vessels were instead made of specific ferruginous clays characterized by low iron oxide contents of approx. 2.9% (fig. 5, tab. 1). Such products distinctly differed in material used from other pottery findings in Puck, as well as in painted ornamentation in upper part of the belly, somewhat differently shaped outlets (fig. 4:10) and in firing under reducing atmosphere, but without graying or smoking in the final firing phase. Such arguments allowed to assume that pottery traditions other than local were responsible for such features and it was concluded that white-grey vessels found in Puck were imported into this medieval township.Yet, available sources in Gdańsk Pomerania and elsewhere do not allow univocal assessing of places of pottery origins, what is additionally complicated by the different terminology applied to naming these products. Existing, published and unpublished, information does allow to state that similar vessels have been found in Gdańsk, Chojnice, Człuchów and Tuchola, and in the castles of Człuchów and Osiek (figs. 9, 10), and that their share in overall pottery findings remains at a level of up to several percent – similarly as in Puck. They resemble those found in Puck both as to macroscopic features and outlet shapes. However, no white-grey or generally white pottery findings were reported in other Pomerania townships, i.e. Lębork, Bytów and Skarszewy; and none were reported or no sources are available in respect to other Pomeranian municipalities e.g. Świecie, Nowe, Gniew, Tczew, Starogard Gdański, Hel and Debrzno. This fragmentary data allows drawing a preliminary conclusion that white-grey vessels are foreign to townships of Gdańsk Pomerania, but at this stage it is not possible to explicitly conclude whether such vessels were imported from outside the region, or originated from another, so far unidentified, local pottery center.Production of white vessels has been confirmed outside the Gdańsk Pomerania, with pottery workshops containing similar products founds during explorations in Bydgoszcz and Płock. Individual vessels originating from Bydgoszcz are similar macroscopically to those found in Puck, but the white wares made in high volumes at Płock are generally different than those reported in Puck. The latter cay be associated also with products originating from Lesser Poland, reported in many local towns e.g. in Chęciny, Łagów, Iłża, Solec upon the Vistula. Therefore, we may assume that white-grey vessels were imported into Gdańsk Pomerania in late medieval times, with similar in color pottery products found in this area belonging to at least both production trends, i.e. the white and white-grey varieties. But the accumulated so far knowledge does not allow identifying concretely where were such vessels made. Available data point to their origins from the south, i.e. from the Kingdom of Poland, and their occurrence in the second half of the 15th century in Gdańsk Pomerania is surely due to development of trade along the Vistula River route intensifying after the Thirteen Year War and growing imports of handicraft production primarily into Gdańsk. Thus, the white-grey vessels signify a foreign trend opposing local production, originating from regional or supra-regional trade, being domestic for material culture of Polish territories at the turn of Middle Ages and early modern times. Hence, their identification should be undertaken in association with research into the vast domestic market of the Kingdom of Poland and subsequently the Polish-Lithuanian Commonwealth, opening to Late Medieval and modern times archaeology an opportunity to contribute meaningfully in reconstructing local trade contacts and sales markets throughout historical Polish territories.;
  W artykule scharakteryzowane zostały naczynia białoszare wyróżnione podczas badań archeologicznych prowadzonych w Pucku oraz w kilku innych miastach Pomorza Gdańskiego (ryc. 1–10). Ich analiza pozwoliła podjąć próbę identyfikacji jednego z nurtów późnośredniowiecznej wytwórczości garncarskiej, a w szczególności jego rodzimego bądź obcego pochodzenia na omawianym obszarze.Ze względu na małą liczbę publikacji, w których podjęto wątek występowania naczyń białoszarych za punkt wyjścia do rozważań określonych w tytule obrano naczynia ceramiczne pozyskane podczas badań archeologicznych w Pucku. Wśród ponad 6500 późnośredniowiecznych wyrobów garncarskich zidentyfikowano 278 takich egzemplarzy, głównie garnków (93,2%), nieliczne misy (5,8%), pokrywki oraz dzban (ryc. 3), które datowano od połowy XV do 1. połowy XVI wieku. U schyłku późnego średniowiecza stanowiły one prawie 10% ogółu używanych w Pucku naczyń ceramicznych (ryc. 2). Określono je jako białoszare ze względu na białą, kremową lub jasnoszarą barwę powierzchni, a użyty w odniesieniu do nich nowy termin wynikał z konieczności odróżnienia od ceramiki białej wykonanej z gliny kaolinitowej znanej z terenu Kielecczyzny i Małopolski. Do wyrobu naczyń białoszarych użyto bowiem specyficznych glin żelazistych odznaczających się niewielką zawartością tlenków żelaza, wynoszącą około 2,9% (ryc. 5, tab. 1). Na tle pozostałych wyrobów garncarskich z Pucka odznaczały się one zastosowanym surowcem, zdobieniem – w postaci malatury umieszczonej w górnej części brzuśca – nieco inaczej ukształtowanymi wylewami (ryc. 4:10) oraz wypałem w atmosferze redukcyjnej, jednak bez siwieni, a czyli odymiania w końcowej fazie wypalania. Powyższe argumenty dały podstawy do przypuszczania, że za cechami tymi stoi inna niż lokalna, tradycja garncarska. Uznano zatem, że naczynia białoszare z Pucka to wyroby sprowadzane spoza omawianego ośrodka.Zagadnienie identyfikacji miejsc ich pochodzenia nie prezentuje się jednak jednoznacznie na tle dostępnej bazy źródłowej z Pomorza Gdańskiego i spoza niego. Utrudnia to także różna terminologia stosowana do określenia tych wyrobów. Na podstawie dostępnych informacji można jednak stwierdzić, że podobne naczynia pojawiają się wśród znalezisk w miastach – Gdańsku, Chojnicach, Człuchowie i Tucholi oraz na zamkach w Człuchowie i Osieku (ryc. 9, 10). We wszystkich przypadkach ich udział wynosi podobnie jak w Pucku do kilku procent. Generalnie wyroby te są podobne do puckich w ocenie makroskopowej i w zakresie kształtów wylewów. W pozostałych miastach pomorskich, tj. Lęborku, Bytowie i Skarszewach, nie stwierdzono naczyń białoszarych czy w ogóle białych. W odniesieniu do kolejnych miejscowości – Świecia, Nowego, Gniewu, Tczewa, Starogardu Gdańskiego, Helu i Debrzna – nie odnotowano ich w publikacjach lub brakuje do prowadzonych tam badań jakiejkolwiek literatury. Opierając się na tych jedynie cząstkowych danych można wstępnie stwierdzić, że wyroby białoszare są obce w miastach Pomorza Gdańskiego. Nie można jednak w obecnej chwili jednoznacznie ustalić, że mamy do czynienia z importami spoza tego regionu, czy też z innego nierozpoznanego dotychczas lokalnego ośrodka garncarskiego.Produkcja naczyń białych potwierdzona jest natomiast poza Pomorzem Gdańskim. Na warsztaty garncarskie z podobnymi wyrobami natrafiono na terenie Bydgoszczy i Płocka. Pojedyncze naczynia z Bydgoszczy są w ocenie makroskopowej podobne do puckich. Jeśli chodzi o wyroby białe, bardzo licznie wyrabiane w Płocku, to są one w znacznej części inne niż egzemplarze puckie. Budzą skojarzenia także z wyrobami małopolskimi znanymi z licznych miasteczek jak choćby z Chęcin, Łagowa, Iłży, Solca nad Wisłą. Można zatem zakładać, że u schyłku późnego średniowiecza naczynia białoszare były obce na Pomorzu Gdańskim. Liczyć się także należy z występowaniem na jego obszarze naczyń białych i białoszarych, czyli przynajmniej dwóch odrębnych nurtów produkcji reprezentowanych przez podobne w barwie wyroby garncarskie. Na podstawie obecnego stanu wiedzy o tych naczyniach nie można jednak wskazać konkretnego miejsca ich produkcji. Dostępne dane wskazują, że docierały z południa, z ziem Królestwa Polskiego. Powody pojawienia się tych naczyń na Pomorzu Gdańskim w 2. połowie XV wieku są najpewniej związane z rozwojem kontaktów handlowych wzdłuż szlaku wiślanego, coraz intensywniejszych po wojnie trzynastoletniej i z dostarczaniem wyrobów rzemieślniczych głównie do Gdańska. Naczynia białoszare stanowią zatem obcy nurt wobec miejscowej wytwórczości, ale objęty handlem regionalnym lub ponadregionalnym, a więc rodzimy w kulturze materialnej ziem polskich u schyłku późnego średniowiecza i w czasach wczesnonowożytnych. Niewątpliwie zatem ich identyfikacja powinna wiązać się z badaniami rozległego rynku wewnętrznego Królestwa Polskiego i późniejszej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Stanowi ona także perspektywiczny dla archeologii późnego średniowiecza i czasów nowożytnych przyczynek do rekonstrukcji lokalnych kontaktów handlowych i rynku zbytu na obszarze dawnych ziem polskich.
• Dostępność obiektu:
  Dostęp otwarty
• Data:
  2014.03.01
• Typ:
  info:eu-repo/semantics/article;
  info:eu-repo/semantics/publishedVersion
• Język:
  polski
• Źródło:
  Archaeologia Historica Polona; Vol. 21 (2013); 187-209;
  Archaeologia Historica Polona; Tom 21 (2013); 187-209;
  1425-3534
• Format:
  application/pdf
• Wydawca:
  Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Relacja: https://apcz.umk.pl/AHP/article/view/AHP.2013.009/2963
• Identyfikator: https://apcz.umk.pl/AHP/article/view/AHP.2013.009
• Dostawca danych:
  Akademicka Platforma Czasopism
• Czy mogę z tego obiektu skorzystać?:
  poproś o pozwolenie
• Rodzaj zawartości:
  teksty