Opis

• Tytuł:
  L'Acte gratuit ou l'expérience de l'authenticité chez Dostoïewski et Gide ("Les Possédés" et "Les Caves au Vatican")
• Twórca:
  Krysiński, Włodzimierz
• Opis:
  Próba określenia i opisania w sposób dokładny newralgicznego punktu zależności Gide'a od Dostojewskiego jest przedsięwzięciem skomplikowanym. Gide- -komentator Dostojewskiego jest tyleż nieuchwytny, co Gide-piewca i widz własnego „ja”. Trudno byłoby ustalić diachronię w ewolucji Gide'a i w rozwoju jego związków z dziełem Dostojewskiego celem przestudiowania zjawiska „aktu nieuzasadnionego”. „Akt nieuzasadniony” jest widomym znakiem sprzeczności wewnętrznych, w które popadł indywidualizm europejski w znaczeniu szerszym, oraz indywidualizm Dostojewskiego czy Gide'a w szczególności. Przyjmujemy, że indywidualizm jest społeczną manifestacją subiektywizmu. Pojęcie autentyczności, przy powyższym założeniu, pozwoli nam należycie określić i ocenić najwyższy punkt osiągnięty przez „ja”, widziany w podwójnym aspekcie: społecznym i subiektywnym. : Autentyczność jest próbą wyrażenia w sposób najdoskonalszy i najwierniejszy owego „ja”, które nie chce zaakceptować siebie w społecznym zdeterminowaniu. Autentyczność unaocznia sprzeczność i dialektykę współzależności między tym, co indywidualne, a tym, co społeczne. Szczelina dzieląca jednostkę od społeczności zostaje zdemaskowana poprzez pojęcie autentyczności. Zadaniem naszym jest tedy demaskacja owej szczeliny u sprawców aktów nieuzasadnionych: Kiryłowa, Stawrogina i Lafcadia. Każdy z nich, na swój sposób, ustala granice autentyczności i indywidualizmu. Pojęcie autentyczności jest jednym z najważniejszych pojęć pozwalających zrozumieć literaturę i filozofię europejską od J. J. Rousseau do egzystencjalistów. Zagadnienia podstawowe, które pragniemy rozważyć, mogą być sformułowane w sposób następujący: określenie różnic zasadniczych między autentycznością Dostojewskiego a autentycznością Gide'a, stopień wyrażalności jednej i drugiej, stosunek, w jakim pozostaje pojęcie „aktu nieuzasadnionego” do pojęcia autentyczności; i wreszcie: w jakiej mierze pojęcie aktu nieuzasadnionego może być zaakceptowane bez zastrzeżeń. Spoistość rozumienia Kiryłowa wynika z jego dumy, której powodem jest olśnienie i przerażenie zarazem stwierdzeniem faktu, że Bóg nie istnieje. Jego autentyczność będzie tedy maksymalnie pojętą szczerością i wiernością wobec samego siebie. Motywacja zewnętrzna, zgodnie ze spostrzeżeniem Gide'a, jest nieuchwytna w akcie samobójstwa Kiryłowa. Pojęcie aktu nieuzasadnionego jest do zaakceptowania jedynie w kontekście społecznym, tzn. tam gdzie czyny są zdeterminowane charakterem codziennym, nieautentycznym zachowań ludzkich. Stawrogin, podobnie jak i Kiryłow, szuka boskości. Autentyczność Kiryłowa mą charakter spokojny, wydumany. Autentyczność Stawrogina jest gwałtowna, wszechogarniająca. Stawrogin zrozumiał, że jego nadludzka wola i siłą nie stanowią dostatecznych argumentów na poparcie przeświadczenia o własnej boskości. Doprowadzając do granic ostatecznych szczerość i autentyczność doświadczenia wewnętrznego Stawrogin, jako sprawca pewnej liczby „aktów nieuzasadnionych”, odsłania ową szczelinę, dzielącą to, co społeczne, nieautentyczność co dzienną obywateli owego rosyjskiego miasta, w którym toczy się akcja Biesów, od tego, co indywidualne. „Akt nieuzasadniony” u Gide'a jest próbą wprowadzenia w czyn jednej z jego potencjalnych autentyczności. „Stan gotowości Gide'a — jak zauważa Claude- -Louis Estève — jest przede wszystkim zwrócony ku autentyczności”. Autentyczność Gide'a jest zjawiskiem złożonym. Jej aspekty zasadnicze to: konieczność złamania sztywnych kodeksów moralnych oraz pragnienie uchwycenia bytu w całej pełni życia instynktownego i wewnętrznego i wyrażenia go w sposób spontaniczny, który byłby zaprzeczeniem skostnienia i wyrachowania. Gide pragnie ukształtować Lafcadia jako Boga. Śmierć Fleurissoire'a jest tedy niejako tautologicznym czynem Lafcadia, atrybutem jego boskości. Ta boskość jest wszelako równie krucha, jak i boskość Stawrogina. Siła rodzi stan niewolnictwa, lecz w perspektywie intersubiektywizmu rodzi także siłę. Lafcadio natrafia na przeszkodę. Tą przeszkodą są Inni. Boskość Lafcadia jest chimerą, która mogłaby przerodzić się w protokół policji i w akt oskarżenia, gdyby Gide-demiurg nie czuwał nad bezpieczeństwem swego bohatera. „Akt nieuzasadniony” jest swego rodzaju contradictio in adiecto. Można go uzasadnić, w sposób względny, jedynie w perspektywie krańcowego subiektywizmu i autentyczności spontanicznie zaakcentowanej. Kompromitacja konceptu wyznacza równocześnie granice autentyczności jako przygody indywidualnej, pozostającej w konflikcie z tym, co społeczne. „Akt nieuzasadniony” unaocznia paradoksy i granice wolności. Jest doskonałym pendant do komedii „ja” odgrywanej przez Gide'a. Jest równocześnie doskonałym argumentem do zrozumienia doniosłości problemów, które Dostojewski, jako pisarz głęboko tragiczny w przeciwieństwie do Gide'a, starał się nadaremnie rozwiązać. Autentyczność Gide'a określa się m.in. poprzez: szybki akt, jakby odcięty od bezustannie krążącego bytu. Trudno byłoby rozpatrywać tę autentyczność w oderwaniu od Gide'owskiego pragnienia ucieczki od wyboru, pojętego jako granica i skostnienie bytu. Zrozumienie paradoksów autentyczności wyrażonej poprzez „akty nieuzasadnione” równa się zrozumieniu pewnych cech kondycji ludzkiej. Można ją scharakteryzować, w perspektywie sartre'owskiej, nie tylko jako l'ètre pour-soi i l'ètre en-soi, lecz również jako l'ètre-au-milieu-du-monde-pour-autrui.
• Dostępność obiektu:
  Dostęp otwarty
• Data:
  2023.01.25;
  1971
• Typ:
  Article
• Język:
  francuski
• Format:
  application/pdf
• Wydawca:
  Łódzkie Towarzystwo Naukowe; Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
• Relacja:
  Zagadnienia Rodzajów Literackich;1;
  14
• Temat i słowa kluczowe:
  André Gide;
  Fyodor Dostoevsky;
  Demons
• Identyfikator:
  0084-4446;
  http://hdl.handle.net/11089/45579 ;
  2451-0335
• Dostawca danych:
  Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego
• Czy mogę z tego obiektu skorzystać?:
  poproś o pozwolenie
• Rodzaj zawartości:
  obrazy