Description

• Title:
  Criticism of the Social Contract Theory. From the Political and Legal Thought of Scottish Enlightenment
• Creator:
  Lis, Rafał
• Description:
  The paper offers a critical review of the social contract theory proposed by four leading representatives of Scottish Enlightenment: David Hume, Henry Home (Lord Kames), Adam Smith and Adam Ferguson. The views of those thinkers on the origin of the state order differed from those proposed by Thomas Hobbes, John Locke or Samuel Pufendorf. The eighteenth century Scottish philosophers generally rejected the theory that abandonment of the pipotetic state of nature and introduction of the civil government resulted simply from a conscious universal agreement. Hume was the first to criticise the theory of social contract, popular in Scotland in the first half of the 18th century, and opposed Locke’s concept of conditional obedience which was strictly related to the theory of contract and natural rights. The other three philosophers, although they did not repudiate the concept of a modern approach to law and nature and even criticised Hume for his „conventionisation” of the virtue of justice proposed by Hobbes, had nevertheless adopted and continued Hume’s „historical” or „empirical” approach when analysing the beginnings of the political power. In their deliberations they also accounted for the role of unintentional and evolutionary processes, indicating that civil and political institutions are not merely a result of a conscious decision of a legislator, but are rather a product of a long term, gradual improvement, and an effect of numerous modifications and adaptations to the needs, expectations, but also limited possibilities of subsequent generations. This approach, in its most developed form as proposed by Ferguson, was in clear opposition to the earlier concept of contractual solutions.;
  L’article est consacré à la critique du concept du contrat social, formulée par quatre grands représentants de l’époque de la Lumiére en Ecosse, à savoir: David Hume, Henry Home (Lord Kames), Adam Smith et Adam Ferguson. Sur les origins de l’Etat et de l’ordre social, tous les quatre ont presenté les opinions bien différentes de celles exprimés par Thomas Hobbes, John Locke ou Samuel Pufendorf. Sans tenir compte les différences, les philosophes écossais du XVIIIe s. s’opposaient au concept de l’accord universel comme un facteur unique de l’abandon „pipotetique” de l’état de la nature et de l’inauguration du gouvernement civil. C’était Hume qui commença la critique de la doctrine du contra social qui était populaire en Ecosse encore dans la première moitié du XIXe siècle. Il était contre l’idée de Locke de l’obéissance conditionnelle qui était liée à theorie du contrat social et celle des droits naturels. Bien que les autres savants ne résignaient pas de la tradition moderne juridico-naturelle et ils critiquaient Hume pour la „conventionalisation” du vertu de la justice, ils ont développé l’analyse historique (empirique) des origines du pouvoir politique, laquelle fut déjà entreprise par Hume. Dans leurs explications, prenant en considération le rôle des processus non-rationnels et évolutif, ils faisaient convaincre que les institutions civiles et politiques ne résultaient pas des décisions rationnelles du législateur vainquant des inconveniants primitives. Cettes institutions étaient toujours l’objet des modifications et des changements selon les besoins et des possibilités des générations postérieures. Dans la manière la plus grande développée par Ferguson, la synthèse de ce genre a mis en doute les solutions contractuelles.;
  Rozwijana przez siedemnastowiecznych i osiemnastowiecznych myślicieli koncepcja umowy społecznej uchodzi za jedno z najbardziej istotnych zagadnień w historii myśli politycznej. Nie ulega wątpliwości, że uzasadnienia ładu prawnego i politycznego dostarczone przez Thomasa Hobbesa, Samuela Pufendorfa, Johna Locke’a czy Jean-Jacquesa Rousseau, a także licznych ówczesnych teoretyków jurysprudencji, stały się podstawą legitymizacji nowożytnych systemów politycznych. Pojęcie umowy społecznej służyło w tych doktrynach do wyjaśnienia i uzasadnienia właściwego - z perspektywy założonych właściwości i potrzeb natury ludzkiej - ładu społeczno-politycznego. Odmienne założenia w rozważaniach o naturze ludzkiej prowadziły wobec tego do odmiennych ujęć stanu natury, umowy społecznej i - wreszcie - stanu społecznego (stanu społeczeństwa cywilnego). Można mimo to zidentyfikować wspólny element doktryn kontr aktualnych, mianowicie założenie, że jedynie świadoma i wiążąca zgoda racjonalnych jednostek, przełamujących swe naturalne namiętności4, mogła być podstawą normatywną społeczeństwa obywatelskiego (moment „umowy o stowarzyszenie”) oraz porządku instytucjonalnego warunkującego to społeczeństwo, w tym zwłaszcza władzy politycznej (moment „umowy o podporządkowanie”). Popularność doktryn kontr aktualnych w XVII i XVIII stuleciu doprowadziła do osłabienia, a wręcz załamania wcześniejszych ujęć prawnonaturalnych, które podkreślały teleologiczne „zakotwiczenie” państwa (wspólnoty politycznej), ujmowane w pismach Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu jako oczywiste, właściwe człowiekowi z natury i służące realizacji dobra wspólnego czy też spełniające szczególną rolę w planie Opatrzności. Kontr aktualna reakcja na scholastyczne propozycje uzasadnienia ładu, wskazująca na szczególną rolę indywidualnego rozumu ludzkiego, pozbawionego jakiejkolwiek transcendentnej orientacji i odniesienia do Rozumu Bożego, bez wątpienia potwierdza „pęknięcie” w filozofii zachodniej, które trwało co najmniej od czasów Wilhelma z Ockham, Marsyliusza z Padwy czy Nicolli Machiavellego i zostało potwierdzone w następstwie Reformacji. Przejawiało się ono w stopniowej „sekularyzacji” rozważań o polityce wraz z towarzyszącym temu przeniesieniem akcentu z powinności moralnych na uprawnienia indywidualne. Te dwa przeciwstawne modele legitymizacji ładu i państwa nie wyczerpują jednak pełnego spektrum uzasadnień. W owym czasie pojawiły się bowiem ujęcia, które nie dają się sprowadzić wprost do żadnego ze stanowisk w tym konflikcie, choć zarazem pozostawały w ścisłym związku z ówczesnymi tendencjami filozoficznymi. Należą do nich zwłaszcza koncepcje przedstawione przez czołowych przedstawicieli szkockiego Oświecenia, jak David Hume (1711-1776), Henry Home (lepiej znany jako lord Kames, 1696-1782), Adam Smith (1723-1790) i Adam Ferguson (1723-1816). Filozofowie szkoccy, których nie można zaliczyć do klasycznej, arystotelesowsko-tomistycznej tradycji prawa natury (tzw. scholastycznej), gwałtownie odrzuconej w krajach protestanckich, sprzeciwili się jednak równie silnie rozmaitym wyjaśnieniom kontr aktualnym (szczególnie autorstwa Hobbesa i Locke’a), które zdominowały ówczesną jurysprudencję. Proponowali w zamian model samorzutnego wyłaniania się instytucji społecznych, niezależnie od różnych poglądów na temat źródeł normatywnych podstaw ładu społecznego, tj. praw natury (ujmowanych przez Hume’a jako konwencjonalne - lecz nie kontr aktualne, a przez innych jako naturalne).
• Object availability:
  free access
• Rights: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
• Date:
  2007.12.28
• Type:
  info:eu-repo/semantics/article;
  info:eu-repo/semantics/publishedVersion
• Language:
  Polish
• Source:
  Czasopismo Prawno-Historyczne; Vol. 59 No. 2 (2007); 69-92;
  Czasopismo Prawno-Historyczne; Tom 59 Nr 2 (2007); 69-92;
  2720-2186;
  0070-2471
• Format:
  application/pdf
• Publisher:
  Adam Mickiewicz University Poznan
• Relation: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/cph/article/view/41715/35023
• Subject:
  umowa społeczna;
  filozofia prawa;
  Thomas Hobbes;
  John Locke;
  Jean-Jacques Rousseau;
  social contract;
  philosophy of law;
  contrat social;
  philosophie du droit
• Identifier: http://pressto.amu.edu.pl/index.php/cph/article/view/41715
• Data provider:
  Platforma Otwartych Czasopism Naukowych UAM
• Can I use it?:
  check license
• Type:
  text