Description

• Title:
  “My long stay in Russia taught me overmuch caution...”. Writers towards censorship in the 1830s
• Creator:
  Winek, Teresa
• Description:
  Issues pertaining to the nineteenth century censorship are not raised very often; they usually concern the presentation of the institution and social results of its activity. The knowledge of particular writers’ attitude towards measures used by censorship is essential to editorial works and to the understanding of various historical and literary phenomena. The writer who very quickly reacted to attempts of limiting publishing freedom was Zygmunt Krasiński; his letters (mainly to Konstanty Gaszyński living in France) include many important and dramatic statements pertaining to Russian intentions. The poet’s letters are also the evidence of fear related to censorial repression. The decision to publish Nie-Boska komedia and Irydion anonymously in Paris was the consequence of Krasiński’s concerns. The author hid his authorship even from close friends and embarked on various undertakings that could mystify his literary situation. The positive reception of his dramatic works in the emigratory community gradually nullified the poet’s fears concerning his literary future; therefore, in the following years, the number of his statements pertaining to censorship decreased. In the letters the author included information about his life in the reality determined by the organization controlling thoughts and words. Sometimes he also wrote about censorship in a humorous way.Juliusz Słowacki’s attitude towards censorship was totally different. The poet, aware of political restrictions, hoped for constructing his literary future in emigratory structures. The success of his three poetic volumes intensified his optimism previously replaced by pessimistic information about political repression in the country. The situation became worse because of inability to maintain correspondence with the closest family members and impossibility to involve them into his literary life. Publishing difficulties caused the poet’s creative depression. At the end of 1830s, in the reality marked with censorial control, the author of Kordian could not see the place for his creative output. Adam Mickiewicz’s attitude towards censorship was similar to the stance represented by Słowacki. Mickiewicz’s experience from 1820s was the source of optimistic approach to his literary life. Furthermore, the poet broke almost all contacts with the country, decided to live abroad and became a privileged author of Polish publishers in Paris – during three years he published works which made him the national bard. The poet quickly realized (as well as Słowacki) that it is impossible to reach readers in his country and the failure of emigratory publishing movement deprived him of the hope for publishing his works and earning money.Narcyza Żmichowska’s comments prove to be an interesting context for the Polish writers’ attitudes towards censorship. She experienced censorial limitations; therefore, she wrote (in her letters to her brother, Erazm, and her friend’s brother, Feliks Michałowski) about social consequences of the restrictions and the ways in which people opposed, e.g. by memorizing the most significant excerpts from the works which were later written down. Moreover, the writer also presented ways in which the forbidden books were transported. Żmichowska’s travel experience gained during the journey to France was used by her in the next decades of the author’s literary and social activity. She repeatedly exceeded the limitations imposed on her by the annexationist and fearlessly wrote about them.In the writers’ comments concerning censorship the ambiguity of attitudes is visible: on the one hand – fear, on the other hand – the need to present the mechanism of censors’ activity. The writers’ basic task was to find appropriate forms of literary message which would become impossible to control. Together with social experiences and inventing the ways of opposing censorial activity the number of statements concerning censorship decreased. The letters written by the above-mentioned writers are the evidence.;
  Zagadnienia związane z dziewiętnastowieczną cenzurą nie są podejmowane często; sprowadzają się zazwyczaj do omawiania zasad funkcjonowania tej instytucji oraz skutków społecznych jej działania. Na opracowanie czekają tematy określające stosunek do cenzorskiego urzędu osób poddanych bezpośrednio jego restrykcjom: wydawców, księgarzy, a przede wszystkim pisarzy. Świadomość istnienia różnorodnych ograniczeń politycznych determinowała pracę twórczą, zmuszała do szukania rozwiązań obronnych, kształtowała formy kontaktów z animatorami życia społecznego kulturalnego. Wiedza o stosunku poszczególnych pisarzy do działań cenzury okazuje się konieczna w pracach edytorskich oraz dla zrozumienia różnorodnych zjawisk historycznoliterackich. W przypadku twórców starszego pokolenia istotny wpływ na tę świadomość miały doświadczenia z lat dwudziestych oraz poczucie wolności w okresie zrywu powstańczego, gdy Rząd Tymczasowy zlikwidował Wydział Cenzury w Królestwie Polskim.            Czas po powstaniu charakteryzowało narastanie restrykcji politycznych ze strony zaborców, zmierzających do niszczenia ideałów wolnościowych, m.in. przez zwiększoną kontrolę słowa drukowanego. Pisarzem, który bardzo szybko zareagował na próby ograniczenia wolności druku, był Zygmunt Krasiński; jego korespondencja (głównie z przebywającym we Francji Konstantym Gaszyńskim) zawiera dużo ważnych i dramatycznych wypowiedzi o zamierzeniach zaborcy. Listy poety są też świadectwami lęku przed opresjami cenzury, paraliżującego działania twórcze. Konsekwencją obaw pisarza była decyzja opublikowania Nie-Boskiej komedii oraz Irydiona w Paryżu jako dzieł anonimowych. Krasiński ukrywał swe autorstwo nawet przed bliskimi znajomymi i podejmował różnorodne inicjatywy mistyfikujące swą sytuację literacką. Wysoka ocena obu dramatów w środowisku emigracyjnym niwelowała stopniowo obawy poety o przyszłość pisarską, dlatego też w następnych latach liczba jego wypowiedzi o cenzurze systematycznie malała. W listach pojawiały się natomiast informacje o sposobach życia pisarza w rzeczywistości zdeterminowanej organami nadzoru nad myślą i słowem. Poecie zdarzało się nawet pisać o cenzurze z humorem.            Zgoła inaczej kształtował się stosunek do cenzury Juliusza Słowackiego. Autor powstańczych wierszy-hymnów wyjechał na Zachód jako emisariusz rządu, korzystał więc z niejawnych sposobów utrzymywania łączności z krajem. Świadomy istniejących ograniczeń politycznych, żywił jednak nadzieję budowania swej przyszłości literackiej w strukturach emigracyjnych. Sukcesy czytelnicze trzech tomików poetyckich umocniły ten optymizm, rugowany stopniowo informacjami o narastających represjach politycznych w kraju. Sytuację pogarszała ograniczona możliwość utrzymywania regularnych kontaktów listowych z najbliższą rodziną, a tym samym niemożność włączenia bliskich we własne życie literackie. Coraz większe trudności wydawnicze stawały się przyczyną depresji twórczej poety — przeświadczenia, że nic już nie napisze, bo żadne dzieło nie może być opublikowane za jego życia. Pod koniec lat trzydziestych w rzeczywistości naznaczonej wszechstronnym nadzorem cenzuralnym autor Kordiana nie widział miejsca dla swej twórczości.            Wyraźnie podobny do postawy Słowackiego był też stosunek do cenzury Adama Mickiewicza. Poeta, starszy o ponad dziesięć lat od omówionych kolegów po piórze, z cenzurą miał do czynienia przez cały wcześniejszy okres swej twórczości, ale w kształcie innym niż uzyskała ona na skutek popowstaniowej reorganizacji. Doświadczenia cenzuralne z lat dwudziestych były źródłem dosyć optymistycznego zapatrywania się Mickiewicza na swój żywot literacki; ponadto poeta zerwał niemal wszystkie kontakty z krajem, zdecydował się na życie emigracyjne i był uprzywilejowanym autorem polskich wydawców w Paryżu, drukując w ciągu trzech lat utwory czyniące go wieszczem narodowym. Bardzo szybko jednak przekonał się (jak Słowacki) o niemożności dotarcia swych utworów do czytelników krajowych, a klęska emigracyjnego ruchu wydawniczego na obczyźnie odebrała mu nadzieję utrwalania swych utworów drukiem i utrzymywania się z pisarstwa.            Interesującym kontekstem dla wspomnianych postaw wobec cenzury czołowych pisarzy emigracyjnych okazują się wypowiedzi rozpoczynającej swój literacki żywot młodej pisarki krajowej, Narcyzy Żmichowskiej. Znając z autopsji ciężar restrykcji cenzuralnych, uniemożliwiających kontakty korespondencyjne oraz kolportaż literatury, pisała (w listach do przebywających we Francji: brata Erazma oraz brata swej przyjaciółki, Feliksa Michałowskiego) o konsekwencjach społecznych tych ograniczeń, ale też sposobach przeciwstawiania się im, m.in. ucząc się fragmentów najważniejszych utworów na pamięć, by spisać je po powrocie do kraju. Niejako na marginesie ujawniła też sposoby pokonywania komory celnej i przewożenia przez kordon zakazanych publikacji. Zdobyte podczas wyjazdu do Francji doświadczenia podróżnicze Żmichowska wykorzystywała w następnych dziesięcioleciach w swej działalności pisarskiej, ale i społecznej, wielokrotnie przekraczając narzucone przez zaborcę ograniczenia i pisząc o nich bez lęku.            W wypowiedziach pisarzy na temat cenzury wyraźna jest ambiwalencja postaw: z jednej strony – lęk, z drugiej – potrzeba ujawniania mechanizmów działania instytucji nadzoru nad słowem, co wydawało się postulatem oczywistym, choć nie zawsze możliwym do realizowania, gdyż wszelka krytyka zaborczego urzędu była zakazana. Podstawowym zadaniem piszących było znalezienie takich form przekazu, które wymykały się spod politycznego nadzoru. Wraz z narastaniem doświadczeń społecznych i opanowywaniem sposobów przeciwstawiania się cenzurze malała liczba wypowiedzi na jej temat. Potwierdza to korespondencja analizowanych pisarzy.
• Object availability:
  free access
• Rights:
  Prawa autorskie (c) 2015 Sztuka Edycji
• Date:
  2015.06.15
• Type:
  info:eu-repo/semantics/article;
  info:eu-repo/semantics/publishedVersion
• Language:
  Polish
• Source:
  Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie; Tom 7 (2015): Edytorstwo a cenzura (XIX-XX wiek); 9-20;
  The Art of Editing. Textological and Editorial Studies; Vol. 7 (2015): Edytorstwo a cenzura (XIX-XX wiek); 9-20;
  2391-7903;
  2084-7963
• Format:
  application/pdf
• Publisher:
  Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Relation: https://apcz.umk.pl/sztukaedycji/article/view/SE.2015.001/5581
• Subject:
  Zygmunt Krasiński;
  Juliusz Słowacki;
  Adam Mickiewicz;
  Narcyza Żmichowska;
  cenzura w XIX wieku;
  prace edytorskie;
  problemy wydawnicze;
  mechznizmy cenzury;
  nineteenth century censorship;
  editorial works;
  publishing difficulties;
  mechanism of censors’ activity
• Identifier: https://apcz.umk.pl/sztukaedycji/article/view/SE.2015.001
• Data provider:
  Akademicka Platforma Czasopism
• Can I use it?:
  seek permission
• Type:
  text